Filosoof die zich de laatste jaren steeds meer ging toeleggen op onheilspellende klimaatboodschap

Latour was een veelzijdig man die meewerkte aan exposities, theaterstukken en performances over zijn werk. Ondanks zijn beroemdheid was hij wars van het pompeuze vertoon van eruditie dat Franse intellectuelen soms zo kenmerkt. Hij was een ironische, laconiek formulerende man die tegen het einde van zijn leven een onheilspellende boodschap verkondigde: wij moeten onze manier van leven veranderen, want de aarde kan onze last niet meer dragen.

Latour werd in 1947 geboren in Beaune, als telg van een familie van Bourgondische wijnhandelaren. De kennismaking met de filosofie op de middelbare school trof hem als een bekering. ‘Ik wist niet meteen dat ik filosoof zou worden’, zei hij. ‘Want andere kennis leek me, paradoxaal genoeg, minder zeker.’

Zuivere wetenschap

Een van zijn bekendste werken is Laboratory Life uit 1979, gebaseerd op een antropologisch onderzoek in een Amerikaans laboratorium. Latour en zijn mede-auteur Steve Woolgar betoogden dat de zuivere wetenschappelijke waarheid niet bestaat. Wetenschap is ook mensenwerk. Onderzoek draait niet alleen om feiten, maar ook om de vraag welke wetenschapper zijn waarheid het beste kan verkopen, wie de machtigste bondgenoten vindt en de meest kapitaalkrachtige geldschieters.

Door critici werd Latour gezien als een gevaarlijke relativist en postmodernist. Tijdens de Science Wars in de jaren negentig nodigde de Amerikaanse natuurkundige Alan Sokal Latour en zijn medestanders uit om op de 21ste etage uit het raam te stappen, teneinde te bewijzen dat de zwaartekracht niet meer is dan een sociale constructie.

Latour heeft altijd ontkend dat hij een relativist was. Uiteraard wilde hij geen natuurwetten in twijfel trekken. Maar hij wilde de wetenschap beter begrijpen en laten zien dat ons beeld voor de waarheid mede wordt bepaald door de strijd tussen onderzoekers, vooral aan het front van de wetenschap waar de kennis nog niet vast ligt.

Klimaatprobleem

Toen Latour zich steeds meer ging toeleggen op het klimaatprobleem, zag hij met lede ogen aan hoe klimaatontkenners de wetenschap afschilderden als ‘ook maar een mening’. Dat was nooit zijn bedoeling geweest, zei hij in 2017 in een interview met de Volkskrant.

In zijn boek Oog in Oog met Gaia uit datzelfde jaar gebruikte hij de controversiële Gaia-theorie, in de jaren zestig geformuleerd door de excentrieke Britse wetenschapper James Lovelock. Deze beschouwde de aarde als een organisme, de grillige Gaia. Sinds de wetenschappelijke revolutie van de 17de eeuw beschouwde de mens de aarde als een object dat veroverd en geëxploiteerd mocht worden. De klimaatcrisis en het uitsterven van diersoorten laat zien hoe naïef en hoogmoedig deze gedachte is. De mens is geen meester van de natuur, maar een onderdeel ervan. En als hij de aarde te veel tergt slaat zij terug als een wraakzuchtige godin.

In zijn latere werk beschouwde Latour het klimaat als het centrale politieke probleem van onze tijd, in een wereld die steeds meer zal draaien om het verdelen van schaarse natuurlijke hulpbronnen.